Psychisch verzuim: tijd om het tij te keren

Uit balans

Raak je de balans kwijt tussen waar je energie van krijgt en wat je energie kost, dan kan dit leiden tot psychische klachten. “Het is vaak een samenspel van verschillende elementen: wat je privé overkomt, je persoonlijkheid, je persoonlijke veerkracht en hoe je je werk ervaart", vertelt Jurriaan Penders, bedrijfsarts en directeur medische zaken bij HumanCapitalCare. “Je kunt het vergelijken met een rugzak. Die vul je met allerlei zaken uit je werk- en privéleven. Op een gegeven moment kan die te vol raken door zorgen, stress en andere dingen die je energie kosten. Je rugzak maakt daarin geen onderscheid tussen zorgen door je werk of een andere oorzaak, waardoor die zomaar te zwaar kan worden. Dan lukt het je niet meer om op te laden en voldoende te herstellen. En dan val je soms om.”

Stress is ongezond

Ieder mens heeft een ander formaat rugzak. De een is sneller gevuld dan de ander en voor sommige mensen is het ook gemakkelijker om deze te kunnen dragen. Maar het wordt steeds moeilijker om door te lopen met een rugzak die steeds voller wordt. Zorgen over of door werk kunnen daar de oorzaak van zijn. Zo blijkt uit de Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA 2021) van TNO en CBS dat 10% van de werknemers niet gemakkelijk aan de mentale eisen van het werk kan voldoen. 36% ervaart hoge taakeisen. “Spanning of stress ontstaat wanneer je ervaart overvraagd te worden om alle taken uit te voeren. Dat is het moment dat we de grip op zaken kunnen verliezen”, licht Jan Machek, psycholoog bij ArboNed toe. Over één ding is hij glashelder: “Gezonde stress bestaat niet. We denken onterecht dat stress nu eenmaal in het leven thuishoort. Bij stress voelt het alsof je de controle kwijtraakt. Alsof je te hard door de bocht gaat met de auto of als je je werk niet meer kunt overzien. We moeten af van het idee dat dit erbij hoort.”

Gezonde spanning

“Wél hebben we een mate van activatie nodig om optimaal te kunnen presteren”, zegt Machek. “Zoals een Formule 1-auto het best presteert na een opwarmronde, werkt ook ons fysieke en mentale systeem het beste als het op temperatuur is. Denk aan de zenuwen voor een presentatie of druk die we voelen voor een deadline. Ons systeem ziet een uitdaging, activeert door ons in de juiste versnelling te zetten en presteert effectief. Dát is een gezonde en bedoelde reactie. We lopen vast als we ons systeem te zwaar of te lang belasten, zonder dat we tussendoor kunnen ontspannen of opladen. Net als een Formule 1-auto die oververhit raakt. De gezonde en bedoelde activatie is dan niet meer effectief voor ons functioneren. Dat is het moment waarop we stress ervaren en onze effectiviteit afneemt.”

Opbouw van klachten

Spanningsgerelateerde klachten ontstaan niet van de ene op de andere dag. Er zit een opbouw in de aard en ernst van de klachten. Het begint vaak met spanningsklachten, zoals piekeren, lusteloosheid en gespannenheid. Machek: “Zulke klachten komen van binnenuit. Externe factoren spelen zeker een relevante rol en de werkgever heeft de belangrijke verantwoordelijkheid om een veilige en gezonde werkomgeving te bieden. Maar uiteindelijk is het toch de manier waarop iemand omgaat met bepaalde gebeurtenissen die bepaalt of en de mate waarin dit leidt tot spanningsklachten. Mensen uit iemands directe omgeving – zoals collega's – hebben vaak al door dat er iets speelt. Het is dan ook belangrijk om niet weg te kijken, maar om een signaal te geven en het bespreekbaar te maken. Over het algemeen geldt namelijk dat hoe langer je wacht met het aanpakken van klachten, hoe erger deze worden en hoe langer het duurt voor je hersteld bent.”

Spanningsklachten, overspanning & burn-out

Bedrijfsartsen hanteren in hun diagnostiek dan ook drie oplopende niveaus van spanningsgerelateerde klachten: spanningsklachten, overspanning en burn-out. Data van ArboNed en HumanCapitalCare laten ook zien dat de gemiddelde hersteltijd bij deze diagnoses eveneens oploopt. Penders: “Medewerkers met spanningsklachten zijn gemiddeld 195 dagen niet aan het werk. Bij overspanning zijn dat gemiddeld 228 dagen en bij een burn-out zelfs 288 dagen. Als je bedenkt dat een werkdag verzuim gemiddeld zo’n 300 euro kost en een medewerker zich maandenlang ellendig voelt, dan is niets doen echt geen optie.”

Wegnemen van oorzaken

De jaarlijks stijgende cijfers geven aan dat verzuim door psychische klachten een structureel probleem vormt voor werkgevers en medewerkers. Dat vraagt om een duurzame oplossing in het voorkomen én aanpakken van dit soort klachten. Een duurzame oplossing gaat niet over het bestrijden van de symptomen, maar over het oplossen of het wegnemen van de oorzaken. Maar wat is volgens medewerkers die niet kunnen werken door psychische klachten de (werk)oorzaak van hun verzuim? Uit onderzoek van onder andere de Academische Werkplaats Arbeid en Gezondheid Tranzo kwamen vier thema’s prominent naar voren: 

1.           Hoge werkdruk en andere ongewilde veranderingen in werk;
2.           Slechte relatie met leidinggevende en/of collega’s;
3.           Niet-helpende of belemmerende gedachten en gevoelens;
4.           Ineffectieve manier van omgaan met stress en problemen (coping).

Energiebronnen

Penders ziet in dit kader voor werkgevers en medewerkers ook kansen: “Over het algemeen geldt dat dingen die energie geven ook bescherming bieden tegen stressfactoren. Het gaat immers om die balans. Werkgevers en medewerkers kunnen die balans positief beïnvloeden. Medewerkers die veel autonomie ervaren, hebben de mogelijkheid om hun werk zo te organiseren dat het zoveel mogelijk energie geeft en de kans op stress vermindert. Ook verbondenheid, waarbij het draait om een veilige werkomgeving en steun van de leidinggevende en collega’s, draagt hieraan bij. Daarnaast is het voor werkgevers van belang om goed te kijken naar de competenties van medewerkers: benutten zij hun talenten en sluit hun werk aan bij hun waarden? Is er ruimte voor ontwikkeling en groei? Het is aangetoond dat autonomie, verbondenheid en een ervaren gevoel van competentie veel energie kunnen geven en werkmotivatie en-tevredenheid kunnen vergroten. Dat geldt niet alleen voor medewerkers met psychische klachten, maar voor alle medewerkers. Hierin speelt ook de veerkracht van de individuele medewerker een rol. Die bepaalt hoe goed iemand om kan gaan met bijvoorbeeld de hoge eisen die aan het werk gesteld worden: hoe meer veerkracht iemand heeft, hoe minder stress iemand ervaart bij het uitoefenen van zijn werk. Ook daar kun je op organisatieniveau aan werken.”